Կանանց քաղաքական առաջնորդության խնդիրները Հայաստանում
ՀՀ ընտրական օրենսգրքով ամրագրված գենդերային քվոտայի կիրառման շնորհիվ ՀՀ Ազգային ժողովում և ավագանիներում կանանց ներկայացվածության առումով ակնհայտ դրական արդյունքներ են գրանցվել վերջին խորհրդարանական և ՏԻՄ ընտրություններից հետո, ինչը վկայում է, որ քվոտան արդյունավետ է աշխատել: Սակայն հետընտրական գործընթացները քվոտայի միջոցով չեն կարգավորվում, և ընտրված մարմինների ղեկավար կազմի, ինչպես նաև գործադիր իշխանության նշանակովի և ընտրովի քաղաքական պաշտոններում կանայք շարունակում են թերներկայացված լինել:
Վարչական պաշտոնը հանրային իշխանության մարմիններում նշանակովի պաշտոն է, որն զբաղեցնող պաշտոնատար անձն ապահովում է ՀՀ Սահմանադրությամբ և օրենքներով տվյալ մարմնին վերապահված լիազորությունների արդյունավետ իրականացումը և պատասխանատվություն է կրում իր պաշտոնից բխող նպատակների և խնդիրների իրականացման համար: Վարչական պաշտոն զբաղեցնող անձը կարող է փոփոխվել նաև քաղաքական ուժերի հարաբերակցության փոփոխության արդյունքով:
Ըստ՝ Հանրային ծառայության մասին ՀՀ օրենքի
I. ՀՀ Ազգային ժողով
Կանանց ներկայացվածությունը պետական քաղաքական պաշտոններում՝
36.4 %՝ ՀՀ ԱԺ պատգամավորների թվում,
13.3 %՝ ՀՀ ԱԺ ղեկավար կազմում:
2024 թվականի մարտի դրությամբ՝
- ՀՀ ԱԺ 3 փոխնախագահների թվում կանայք չկան:
- Կանայք բացակայում են ԱԺ խմբակցությունների ղեկավարների և քարտուղարների պաշտոններում:
- ՀՀ Ազգային ժողովի 12 մշտական հանձնաժողովներից միայն երկուսն են կին ղեկավարում։
- ԱԺ խորհրդի 15 անդամներից միայն երկուսն են կին։
- Կանայք երբևիցե չեն զբաղեցրել ՀՀ Ազգային ժողովի նախագահի պաշտոնը:
Աղբյուրը՝ ՀՀ Ազգային ժողովի պաշտոնական կայք
II. ՀՀ Կառավարություն
- ՀՀ նախագահը, վարչապետը, փոխվարչապետները, Ազգային անվտանգության խորհրդի քարտուղարը տղամարդ են։
- 12 նախարարություններից միայն երկուսն են կին ղեկավարում՝ 16,7 %:
- 50 փոխնախարարներից 10-ն են կին (20 %), ընդ որում՝ նախարարությունների կեսում կին փոխնախարարներ չկան։
2023 թվականի դեկտեմբերի դրությամբ
Աղբյուրը՝ ՀՀ կառավարության պաշտոնական կայք
ՀՀ Կառավարության գենդերային կազմը չի արտացոլում Ազգային ժողովում քվոտայի շնորհիվ արձանագրված փոփոխությունները։
Աղբյուրը՝ «Հայաստանի կանայք և տղամարդիկ» վիճակագրական գրքույկ,
ՀՀ Վիճակագրական կոմիտե, 2023 թ.
Դրական միտում է նկատվում միայն փոխնախարարների պաշտոններում կանանց նշանակումների առումով։
Կանայք նախարարների և փոխնախարարների պաշտոններում
Աղբյուրը՝ «Հայաստանի կանայք և տղամարդիկ» վիճակագրական գրքույկներ, ՀՀ Վիճակագրական կոմիտե, 2016- 2023 թթ․։
Ըստ՝ Հանրային ծառայության մասին ՀՀ օրենքի
1990 թվականից ի վեր Հայաստանի կառավարությունների կազմում կին նախարարների թիվը երեքից բարձր չի եղել: Ընդհանուր առմամբ, տղամարդիկ նախարարի պաշտոն են զբաղեցրել 247 անգամ, իսկ կանայք՝ ընդամենը 10 անգամ:
III. ՏԻՄ համակարգ
28.5 %՝ համայնքների ավագանիներում
5.6 %՝ համայնքի ղեկավարների թվում
9.8 %՝ համայնքի ղեկավարի տեղակալների թվում
4.9 %՝ բնակավայրերի վարչական ղեկավարների թվում
Աղբյուրը՝ ՀՀ տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարություն, 2023 թ․
Երևանի քաղաքապետարան
- 65 ավագանու անդամներից 25-ն են կին կամ 38.5 %-ը։
- 5 խմբակցություններից միայն մեկն է կին ղեկավարում։
- 4 մշտական հանձնաժողովներից ոչ մեկը կին չի ղեկավարում։
- 12 վարչական շրջանների ղեկավարների թվում կանայք չկան։
2023 թվականի դեկտեմբերի դրությամբ
Աղբյուրը՝ Երևանի քաղաքապետարանի պաշտոնական կայք
Կանանց ներուժն անտեսված է երկրի կառավարման ոլորտում, դասական «գենդերային բուրգն» առկա է Ազգային ժողովում, կառավարությունում, ՏԻՄ համակարգում՝ ընտրովի և նշանակովի քաղաքական ու վարչական պաշտոններում։ Մինչդեռ կառավարման համակարգում սեռերի հավասարակշռված ներկայացվածությունը ոչ միայն ժողովրդավարության առավել արդյունավետ գործընթացների անհրաժեշտ պայման է, այլ նաև մարդու իրավունքների և սոցիալական արդարության պահանջ:
Լուծումները խորհրդարանական կառավարման համակարգի պայմաններում կուսակցությունների պատասխանատվության դաշտում են, ուստի հետագա քայլերը կուսակցությունների հետ աշխատանք են պահանջում՝ կանանց քաղաքական առաջընթացի ապահովման ուղղությամբ։
Կանանց ներգրավվածությունը քաղաքական կյանքում այժմ առավել, քան երբևէ, կենսական նշանակություն ունի: Մենք տասնյակ տարիներ տղամարդկանց իշխանություն ենք ունեցել ու համարյա միշտ տանուլ ենք տվել մեր կառավարման գործընթացները: Եթե ուզում ենք կայուն, շարունակական զարգացում ունենալ, ապա կանայք պարտադիր պետք է լինեն որոշում կայացնողների շարքերում:
Լուսանկարները՝ Մարզային հանդիպումներ, ՕքսԵՋեն
- Ապահովել քաղաքական գործընթացներում ներգրավված բոլոր շահագրգիռ կողմերի, նախևառաջ՝ կուսակցությունների պատասխանատու մասնակցությունը կանանց քաղաքական առաջընթացի ապահովման գործում:
- Հետևողականություն ցուցաբերել կանանց քաղաքական առաջնորդությունը խթանելու և որոշումների կայացման մակարդակում կանանց մասնակցությունն ապահովելու համար լրացուցիչ երաշխիքներ ստեղծելու ուղղությամբ:
- Նախաձեռնել կանանց քաղաքական առաջնորդությանն ուղղված ծրագրեր և դասընթացներ, խրախուսել գենդերային հավասարության և կանանց զորացման ուղղությամբ նախաձեռնությունները տեղական և ազգային մակարդակում:
- ՀՀ ընտրական օրենսդրության բարեփոխման շրջանակում ուսումնասիրել և առաջարկել ՏԻՄ և խորհրդարանական ընտրություններում բացահայտված գենդերային քվոտան նվազեցնող երևույթները հետագայում կանխելու մեխանիզմներ:
- Ապահովել ՀՀ գենդերային քաղաքականության 2019-2023 թթ. ռազմավարությունով նախանշված կանանց առաջխաղացման ազգային մեխանիզմը կատարելագործելու մասին նպատակի հետևողական իրագործումը:
- Նախաձեռնել կանանց առաջընթացին աջակցող մեխանիզմների ներդրումը ոչ միայն ընտրովի, այլ նաև գործադիր իշխանության քաղաքական և բարձրագույն նշանակովի պաշտոններում կանանց ներկայացվածությունն ապահովելու նպատակով։
- Բարելավել գենդերային վիճակագրության հավաքագրումը և մշտադիտարկում իրականացնել ՏԻՄ համակարգում, գործադիր, օրենսդիր և դատական իշխանության բոլոր մակարդակներում կանանց ներկայացվածության վերաբերյալ:
- Հաշվի առնել գենդերային հավասարության սկզբունքը կամ կիրառել գենդերային քվոտան վարչական ղեկավարներ նշանակելիս:
- Համագործակցել քաղաքացիական հասարակության հետ՝ համայնքային մակարդակում գենդերային խտրականությանը նպաստող «վնասակար գործելակերպերի» հաղթահարման գործում:
- Բարելավել կուսակցություններում կանանց առաջնորդության ձևավորմանն ուղղված օրենսդրական մեխանիզմները՝ չսահմանափակվելով միայն ֆինանսական խրախուսման մեխանիզմով:
Միջազգային փաստաթղթեր
Կանանց նկատմամբ խտրականության վերացման հարցերով ՄԱԿ-ի կոմիտեն (CEDAW կոմիտե)՝ հիմք ընդունելով իր թիվ 23 (1997 թ.) ընդհանուր հանձնարարականը քաղաքական և հասարակական կյանքում կանանց վերաբերյալ, առաջարկում է մասնակից պետությանը․
CEDAW կոմիտե
- Կանանց նկատմամբ խտրականության վերացման հարցերով ՄԱԿ-ի կոմիտեի եզրափակիչ դիտարկումներ՝ Հայաստանի Հանրապետության յոթերորդ պարբերական զեկույցի վերաբերյալ (2022)
- Համայնքներում կանանց քաղաքական մասնակցության հանրային ընկալման հետազոտություն
- Կանանց քաղաքական մասնակցությունը Հայաստանի Հանրապետությունում
- Կանանց ընտրական վարքի առանձնահատկությունները 2021 թ․ Ազգային ժողովի և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ընտրություններում
